Większości ateńczyków na śniadanie wystarcza naparstek kawy; ze zjedzeniem czegoś solidniejszego o tej porze dnia mogą być kłopoty; trzeba szukać jakiejś piekarni, sklepu z jogurtem lub sprzedawcy owoców.

Na największe sukcesy można liczyć w rejonie Veikou i Koukaki, albowiem przy Veikou 45 mieści się piekarnia Tsatsos; druga czynna jest pod numerem 75, kolejna przy zamkniętej dla samochodów Olimbiou, zaraz obok Platia Koukaki; wszystkie oferują znakomity chleb pełnoziarnisty i produkty mleczne. Jeśli w sprzedaży zabrakło akurat jogurtu czy budyniu, można je dostać bez problemu w sąsiedztwie.

O turystach pamięta się też w okolicach Plaki. Jajka na bekonie i sok owocowy najtaniej zamówić można przy Nikis 26 (£3), oraz przy Kidathineon 39, dosłownie parę metrów od Adrianou (F3), lub przy Kidathineon 10, niedaleko rogu Moni Asteriou (£3).

W rejonie Omonii znajduje się wspaniała zabytkowa kafeteria Bretannia (na rogu Athinas, D2), otwarta 20 godzin dziennie, serwująca wyborne rizógalo (budyń ryżowy z cynamonem).

Jedne z najlepszych loukoumades (rodzaj gorących pączków w syropie) kupić można na straganie koło rogu Panepistimiou i Ippokratous. Można też próbować szczęścia w którymś z lokali opisanych i proponowanych poniżej w rozdziale „Herbaciarnie i kawiarnie”.

Kifissia, najatrakcyjniejsza dzielnica Aten, położona jest na zielonych zboczach góry Pentelikon (Pendeli), ok. 8 km na północ od centrum. Teren wznosi się tu aż 300 metrów nad poziom morza, średnia temperatura jest o ok. 4 °C niższa niż w centrum Aten, nic więc dziwnego, że w XIX w. chętnie przyjeżdżali tu na lato zamożni mieszczanie. Ich wille — neoklasycystyczne, szwajcarskie, alzackie i fantazyj- no-eklektyczne — stoją do dzisiaj, otoczone nowszymi betonowymi budynkami. Wygląda na to, że należące do spekulantów bloki mieszkalne i luksusowe butiki mimo wszystko nie odebrały dzielnicy charakteru podmiejskiej wsi.

Centralnym punktem starej „wsi” jest skrzyżowanie zwane Platanos, które swą nazwę zawdzięcza potężnemu drzewu, ściętemu dawno temu ze względu na wymogi planistów ruchu drogowego. Skrzyżowanie znajduje się przy wyższym końcu ogro­dów, naprzeciwko stacji metra Kifissia. W pobliżu czynna jest zabytkowa patisseria Varsos, specjalizująca się w domowej roboty jogurtach, dżemach i ciastkach, po które tłumnie ściągają mieszkańcy całej dzielnicy. Młodzi (i bogaci) najchętniej przebywają w kawiarni Edelweis w Kefalariou, 10 minut drogi stąd. Na lunch najlepiej zatrzymać się w Estiatorio O Platanos przy wspomnianym wyżej skrzyżowaniu.

Komu nie wystarcza samo spacerowanie pośród drzew i ogrodów, może wybrać się do Muzeum Historii Naturalnej im. Gulandrisa (9.00-14.30; zamkn. pt.; wstęp 200 dr) przy Lewidu 13, 10 minut marszu od stacji metra. Zbiory nie są zbyt duże ale za to solidnie opracowane; szczególnie znakomicie prezentuje się dział greckich ptaków i motyli oraz gatunków zagrożonych wyginięciem, jak np. foka śródziem­nomorska (Monachus monachus) i żółw morski (Caretta caretta). Muzeum, miesz­czące się we wspaniałej marmurowej rezydencji z przyległym herbarium z 250 tysiącami gatunków roślin, posiada też kawiarnię i sklep, w którym kupić można bajecznie ilustrowane książki, pocztówki, plakaty i grafikę.

Klasztor Kesariani ustępuje Dafni pod względem architektury, ale nadrabia to na pewno położeniem. Mimo że oddalony jest od centrum miasta o zaledwie 5 kilomet­rów, leży wystarczająco wysoko na zboczach góry Hymet (Imitos), by nie docierał tu nefos i zgiełk. Źródła rzeki Ilissos już w starożytności umożliwiły tu powstanie rozległych ogrodów (wspomina o nich Owidiusz); w tutejszych fontannach ateńczycy do dzisiaj zaopatrują się w świeżą wodę.

Zabudowania klasztorne pochodzą, tak jak i w Dafni, z XI wieku, natomiast freski w kaplicy powstały znacznie później, bo na przełomie XVI i XVII w. W przeciwieńst­wie do Dafni, po zajęciu Aten przez Franków opat z Kesariani zgodził się podporządkować zwierzchnictwu Rzymu, dzięki czemu klasztor przez całe średnio­wiecze pozostawał w rękach greckich (choć niekoniecznie greckokatolickich). Obecnie mieszka tu niewielka grupa mnichów, którzy pozwalają na zwiedzanie klasztoru od wtorku do niedzieli 8.30-15.00 (wstęp 500 dr). Poza tymi godzinami można miło spędzić czas na znakomicie utrzymanych terenach wokół klasztoru, gdzie latem aż do zmroku bawią się liczni piknikowicze.

W drodze do klasztoru, której trudno nie zauważyć z przystanku autobusowego, warto rozejrzeć się po okolicy. Zapuszczone uliczki Kesariani mają w sobie coś frapującego, co zapewne zadecydowało o umieszczeniu tu w latach dwudziestych akcji greckiego filmu Rembetiko. Cztery przystanki przed końcem linii autobusowej, wokół placu po lewej ulokowało się kilka niezłych tawern.

Wewnątrz kościoła przykuwają uwagę mozaiki, zachowane w nienaruszonym stanie, ukazujące w całej świetności bizantyjską sztukę ikonograficzną. Mozaiki przedstawiają sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej, świętych (dominują postaci z Syrii i innych krajów Lewantu), archaniołów i proroków. Jednakże największym triumfem artystycznym jest Chrystus Pantokrator (Chrystus w Majestacie) w kopule kościoła. Spojrzenie postaci, przedstawionej na złotym tle i oświetlonej przez szesnaście okien w tamburze (część budowli na planie koła, elipsy lub wieloboku stanowiąca podstawę kopuły), niemalże poraża przenikliwością; lewa dłoń spoczywa na apokaliptycznej Księdze Życia. Ów wizerunek Chrystusa stanowi doskonałe, wyobrażenie surowej ortodoksji obrządku bizantyjskiego, przypominające o skom­plikowanych okolicznościach, w jakich się narodził.

W klasztorze obecnie nikt nie mieszka — cystersów wypędzili stąd Turcy, natomiast mnisi obrządku wschodniego, sprowadzeni w XVI wieku, zostali z kolei wygnani w okresie Powstania Greckiego za udzielanie schronienia powstańcom.

Ateny każdego roku pożerają coraz to nowe przedmieścia; ofiarami tego procesu stały się m. in. klasztory w Dafni i Kesariani, niegdyś położone daleko poza granicami miasta, dziś ze wszystkich stron otoczone typowo miejskim krajobrazem. Mimo to obydwu klasztorom udało się zachować wyraźny wiejski charakter, dzięki czemu warto tu wpaść, by odpocząć od zgiełku stolicy.

Do klasztorów dojechać można taksówką, bądź lokalnymi autobusami miejskimi. Do Dafni (9 km na zachód od centrum) kursują w zasadzie wszystkie autobusy z numerami rozpoczynającymi się od „8″ (najczęściej jeżdżą nr 818, nr 853, nr 862 i nr 880); przystanek znajduje się na Platia Eleftherias (Dl). Jedzie się ok. 20 minut, aż po prawej pojawi się drogowskaz prowadzący do klasztoru. Do Kesariani kursuje niebieski autobus nr 224 z Akadimias (D3/4); wysiada się na końcowym przystanku, skąd idzie się jeszcze 30-40 minut pod górę stokami góry Hymet.

Opis północnych przedmieść Kifissii włączono do niniejszego rozdziału na użytek tych, którzy chcieliby zobaczyć, jak żyją zamożni ateńczycy (Kifissia to stara dzielnica willowa), oraz entuzjastów historii naturalnej, którzy mogą mieć ochotę na wizytę w Muzeum Goulandrisa. Wysiada się na ostatniej stacji metra na północ od centrum.

Miłośnicy antyku mogą też wybrać się tymi samymi autobusami (ok. 20 minut jazdy za Dafni) do Eleuzis.

W pobliżu muzeów Benakisa i Sztuki Cykladzkiej, niedaleko miejsca, gdzie Vasilis Sofias łączy się z Vasileos Konstantinou, ulokowało się kilka muzeów o dość wąskiej specjalizacji.

Muzeum Bizantyjskie

Vasilis Sofias 22, 400 m od Muzeum Benakisa, D5; wt.-nd. 8.30-15.00; lOOOdr. Największym walorem Muzeum Bizantyjskiego jest chyba jego lokalizacja: bowiem mieści się ono w willi, należącej niegdyś do księżnej de Plaisance, zakochanej w Grecji francuskiej wdowy po napoleońskim generale, który wspierał finansowo Powstanie Greckie.

Aby w pełni docenić eksponaty — niemal wyłącznie ikony, umieszczone w dwóch odnowionych galeriach — niezbędne jest pewne zainteresowanie tą tematyką, które można w sobie rozbudzić odbywając wcześniej wycieczkę do kościołów Mistry, Dafni czy Osios Loukas. Podpisy są niemal wyłącznie po grecku, niewiele można się też dowiedzieć o rozwoju poszczególnych stylów, które, im bliżej XVI w., tym bardziej wskazują na wpływy włoskiego Odrodzenia, przede wszystkim za sprawą osiadłych w Grecji Wenecjan. W salach z tyłu wystawiono liczne wyroby z marmuru, a także zrekonstruowano bazylikę.

Muzeum Wojny

Vasilis Sofias 24, zaraz obok Muzeum Bizantyńskiego, D5; wt.-sb. 9.00-14.00, nd. 9.30-14.00; wstęp wolny.

Jedyny wkład junty wojskowej z lat 1967-74 w „kulturę”. Im bliżej czasów współczesnych, tym silniejsze są, jak można przewidzieć, akcenty militarystyczne i prawicowe: kampania w Azji Mniejszej, wojna domowa, greckie wojska w Korei itp.

Jednak wcześniejsze epoki potraktowano tu znacznie bardziej naukowo, dzięki czemu można się sporo dowiedzieć o sztuce wojennej od czasów mykeńskich po bizantyjskie i tureckie. Szczególnie atrakcyjnie prezentują się liczne modele i makiety miast i zamków w Grecji — tak antycznych, jak i średniowiecznych.

Narodowa Galeria Sztuki

Vasileos Konstantinou 50, za Muzeum Wojny obok Hiltona, E5; wt.-sb. 9.00-15.00, nd. 10.00-14.00; wstęp 150dr.

Eksponowane w Galerii Narodowej zbiory sztuki greckiej ( od XVI w. do współczesności) raczej rozczarowują. Jednym z nielicznych interesujących malarzy współczesnych jest Nikos Hatzikyriakos-Gikas (Gika), którego liczne prace wy­stawiono na parterze. Na półpiętrze kilka płócien „prymitywisty” Theofilosa (więcej jego prac obejrzeć można na Place — zob. str. 69). Zwykle ciekawe są wystawy okresowe, o których informują plakaty oraz zawiadomienia w czasopiśmie The Athenian.

Neofitou Douka 4, druga w lewo od Vasilis Sofias za muzeum Benakisa, D4; pn. i śr.-pt. 10.00-15.30, sb. 10.00-14.30; wstęp 200dr.

Pod względem sposobu prezentacji zbiorów, staranności opisów, wyjaśnień i kom­fortu to niewielkie prywatne muzeum bije na głowę wszystkie podobne instytucje w Atenach. Zbiory ograniczają się co prawda jedynie do cywilizacji cykladzkiej (trzecie tysiąclecie p.n.e.), epoki brązu poprzedzającej kulturę minojską (drugie tysiąclecie p.n.e.) i okresu od upadku Myken do początku czasów historycznych ok. 700 r. p.n.e., oraz antycznej ceramiki, ale pozwalają lepiej poznać te epoki niż analogiczne działy Narodowego Muzeum Archeologicznego.

Jeśli sztuka cykladzka z początku wyda się nieco ezoteryczna, nie należy się zniechęcać. Na wystawie dominują charakterystyczne marmurowe wazy i figurki z założonymi rękami i głowami w kształcie klina, których piękno tkwi w prostocie wykonania. Natychmiast oczywiste staje się zainteresowanie, jakim darzyli je dwudziestowieczni artyści w rodzaju Moore’a, Picassa czy Brancusiego. W figurkach można też dostrzec odległe pokrewieństwo ze stylem archaicznym, który dał początek wielkim rzeźbom Grecji antycznej. Przeznaczenie tych głównie kobiecych posążków jest nie do końca jasne, ale ponieważ znajdowano je przede wszystkim w grobowcach, przypuszcza się, iż były swego rodzaju przewodniczkami zmarłych w zaświatach i zastąpiły ofiary składane wcześniej z ludzi, bądź też uosabiały Boginię Ziemi, odzyskującą kolejne dziecko.

Sporą część piętra zajmują zbiory malowanych antycznych waz, często zdobio­nych po przeciwnych stronach dwoma zupełnie nie związanymi ze sobą scenkami. Kustosze muzeum za najlepszą uznają wazę przedstawiającą z jednej strony grupę biesiadników, a z drugiej trzech rozmawiających mężczyzn w tunikach, ale tak naprawdę to wszystkie eksponaty są równie znakomite. Większość pochodzi z V w. p.n.e. —jak widać, nie bez powodu nazwano go „Złotym Wiekiem”.

Aby ochłonąć po tych doznaniach estetycznych, na zakończenie Wizyty można* zajrzeć do sklepu lub snack-baru, bądź też wyjść na ocieniony dziedziniec.

Wszystko to, plus biżuteria i inne przedmioty z kolekcji Heleny Stathatos, na pewno zasługuje na poświęcenie jednej czy dwóch godzin cennego czasu. Niestety, z powodu remontu aktualnie nieczynne są sale na piętrze, gdzie zwykle oglądać można malarstwo i sztychy poświęcone Atenom.

Do najciekawszych eksponatów, które trudno spotkać w innych miejscach, należą zbiory wczesnych greckich ewangelii, szat liturgicznych i przyborów mszalnych uratowanych przez greckich uchodźców z Azji Mniejszej w 1922 r. (sale 4 i 10). Są też oszałamiające hafty i ozdoby z różnych części wysp i lądu stałego (w suterenie) oraz wiele unikatowych materiałów historycznych dotyczących m. in. kreteńskiego polityka Eleftheriosa Venizelosa, Azji Mniejszej, Rewolucji Kreteńskiej (sala 9) i walki z Turkami podczas Powstania Greckiego w 1821 r. (na piętrze). Na uwagę zasługują też dwie wystawy wczesnych prac El Greco, z okresu, gdy malował w stylu bizantyjskim na ojczystej Krecie.

Od ruchu ulicznego można odpocząć w kawiarni na dachu, gdzie serwują smaczne przekąski i skąd roztaczają się piękne widoki na Ogrody Narodowe. Natomiast w sklepie obok wejścia można kupić książki poświęcone greckiej sztuce ludowej, płyty z muzyką regionalną i jedne z najlepszych w mieście plakatów.

Niedaleko placu Kolonaki, przy końcu Ploutarhou znajduje się dolna stacja naziemnej kolejki linowej (8.00-22.00, latem co 20 min, poza sezonem rzadziej; 200 dr), kursującej na szczyt wzgórza Likavitos (Lykabet). Z tego samego miejsca rozpoczyna się też główny szlak turystyczny, przecinający las, który upodobały sobie zakochane pary. Na szczycie uwagę zwraca kaplica Agios Giorgios (św. Jerzego); szczególnie warto tu zajrzeć 23 kwietnia, w dzień imienin świętego. Na przyległym tarasie czynna jest kawiarnia, druga — mniej plastykowa — znajduje się w połowie drogi w dół. Z obu fenomenalnie widać Akropol, szczególnie rano i przy zachodzie słońca, co może być pewnym usprawiedliwieniem koszmarnych cen i leniwej obsługi.

Wokół wzgórza wytyczono także kilka innych szlaków i ścieżek, zaś część południowo-zachodnią opasuje droga, z której widać kolejne wąskie zaułki i strome schody w pobliżu skrzyżowania ulic Itis i Sina, gdzie ulokował się Instytut Francuski.

Większość dróg i ścieżek z tego miejsca na wzgórze zbiega się przy Teatrze Likavitos, w którym pod gołym niebem odbywają się rozmaite imprezy muzyczne w ramach Ateńskiego Festiwalu Letniego. Schodząc południo­wo-wschodnim stokiem, wychodzi się w przepięknej, uprzywilejowanej enklawie, zajmowanej przez brytyjską i amerykańską Szkołę Archeologiczną przy Odos Souidias. Tutaj też znajduje się Biblioteka Gennadiou z obszerną kolekcją książek poświęconych Grecji oraz mało znanymi akwarelami Edwarda Leara; dobrej jakości reprodukcje można zakupić po umiarkowanych cenach.

Kolonaki jest najbardziej snobistyczną dzielnicą mieszkaniową i handlową w centrum Aten. Pod względem architektury na pewno nie rzuca na kolana, ale położona jest w znakomitym miejscu, na południowo-zachodnich stokach Likavitos (Lykabet) z panoramą Akropolu i Ogrodów Narodowych. Ze szczytu w pogodny dzień (zjawisko w Atenach coraz rzadsze) widać nawet góry Peloponezu. Dolne granice Kolonaki wyznaczają ulice Akadimias i Vasilis Sofias, przy których we wspaniałych neoklasycystycznych pałacach ulokowały się ambasady Egiptu, Francji i Włoch. W środ­kowej części dzielnicy dominują sklepy, najwyższa zaś jest typowo mieszkaniowa.

Punktem centralnym dzielnicy jest plac Kolonaki, oficjalnie zwany Platia Filikis Eterias; starożytna „mała kolumna”, od której wzięła się ta nazwa, schowana jest pośród drzew po stronie południowo-zachodniej. Położenie placu należy dobrze sobie zapamiętać, albowiem pod ogródkiem, w którym o nieliczne ławki walczą ze sobą dzieci, emeryci, niańki i gołębie, znajdują się niemal unikatowe, a na pewno najczystsze w całym mieście, szalety publiczne. Inne tutejsze atrakcje to kioski z obcojęzycznymi gazetami i czasopismami, Biblioteka British Council, w której można za darmo poczytać prasę brytyjską, oraz liczne kafejki przy Patriarhou Ioakim po stronie wschodniej, gdzie najczęściej paradują nadziani mieszkańcy Kolonaki. Względnie tanio można zjeść coś w kawiarniach, pubach i snack-barach przy Tsakalof, zamkniętej dla samochodów.

W Kolonaki zdumiewa liczba niedużych, z gustem urządzonych sklepów, wyraźnie specjalizujących się w modzie. Wystarczy półgodzinny spacer, by zapoznać się z wszystkimi stylami, trendami i kierunkami. Najbardziej obiecująco wyglądają okolice Patriarhou Ioakim i Skoufa wraz z przecznicami na północnym zachodzie, a także rejon Voukourestiou-Valoritou-Kriezotou, nieco poniżej ulicy Akadimias.

Na spacery nadają się też najwyższe partie Kolonaki, gdzie strome uliczki kończą się długimi schodami, przy których rosną oleandry, jaśminy i inne krzewy ozdobne. Godna uwagi jest kawiarnia przy Platia Deksamenis, niewielkim placu w pobliżu drogi okalającej Likavitos. Latem stoliki stoją pod drzewami, wokół przykrytego zbiornika wodnego Deksameni, którego budowę rozpoczął cesarz Hadrian.