Posted in Tukidydes przepowiadał, że gdyby kiedykolwiek Spartę opuścili mieszkańcy, to „przyszłe pokolenia za nic nie chciałyby uwierzyć w potęgę i równą jej sławę” tego miasta. Sparta nie posiadała ani wspaniałych świątyń, ani gmachów publicznych, a przez cały okres największej świetności pozostawała nie ufortyfikowana. Likurg, twórca spartańskiej konstytucji, twierdził, że „miasto tworzą obywatele, a nie mury”. W związku z tym współczesna SPARTA nie może poszczycić się wieloma zabytkami starożytności i jest ośrodkiem przede wszystkim rolniczo-handlowym. Turyści przyjeżdżają tu głównie po to, by zobaczyć Mistrę, bizantyjskie miasto oddalone o 5 km na wschód, które przez pewien czas sprawowało kontrolę nad znacznymi połaciami średniowiecznego świata.
Starożytna Sparta
Z okolicznych gór widać wyraźnie, w jak strategicznym miejscu założono w starożytności państwo-miasto SPARTĘ. Starożytna „stolica” leżała mniej więcej w tym samym miejscu co współczesne miasto; w rzeczywistości było to nie tyle miasto, co zespół kilku wsi zbudowanych na niskich wzgórzach na wschód od rzeki i dominujących nad równiną lakońską i żyzną doliną Evrotas.
Miasto przeżywało największy rozkwit między VIII (lub IX) a IV w. p.n.e.. Od czasów ustanowienia przez Likourga prawa i ustroju społ., po czasy kiedy Spartanie pokonali Ateny w wojnie peloponeskiej i założyli kolonie w całym greckim świecie. Później utracili hegemonię na rzecz Teb. Kolejny okres rozkwitu nadszedł za czasów Rzymian, dla których Sparta była głównym przyczółkiem w południowej Grecji. Rzymianom nigdy nie udało się zupełnie podporządkować sobie nieposłusznych mieszkańców Mani i Sparta zachowała względną niezależność. Od III w. n.e. rozpoczął się kolejny upadek — na pierwszy plan w świecie bizantyjskim wysuwała się sąsiednia Mistra.
Zabytki
Śladów wspaniałości starożytnej Sparty zachowało się nader niewiele; jedne z nielicznych ruin oglądać można na północ od miasta: za stadionem piłki nożnej droga prowadzi w stronę starego Akropolu — najwyższego wzgórza w mieście. Na zboczu widać wyraźnie ślady po ogromnym teatrze; większość bloków skalnych z teatru wykorzystano przy wznoszeniu fortyfikacji w czasach, gdy Sparta podupadła i zaczęła przeżywać kłopoty, a także później, przy rozbudowie bizantyjskiej Mistry. Po lewej, powyżej teatru znajdują się fundamenty Świątyni Ateny. W lepszym stanie zachował się bizantyjski kościół i klasztor Ossios Nikonas na szczycie akropolu.
Ok. 500 m od miasta, od drogi do Tripoli odchodzi ścieżka prowadząca do ruin Świątyni Artemidy Orthia, gdzie spartańscy chłopcy poddawani byli próbie wytrzymałości. Biczowano ich tak okrutnie, że, jak pisze rzymski geograf-podróżnik
Pauzaniasz, zgony były na porządku dziennym, a cały ołtarz, by zadowolić boginię, * musiał być każdorazowo obficie spryskany krwią. Zapewne dlatego Rzymianie zdecydowali się przywrócić ten obyczaj, budując nawet specjalne miejsca siedzące dla widzów.
Aktualnie wszystkie te ruiny są nie ogrodzone, sytuacja może jednak ulec zmianie, ponieważ ostatnio podjęto znów prace wykopaliskowe.
Muzeum Archeologiczne
Wszystkie przedmioty i mozaiki znalezione w okolicach Sparty zgromadzono w niewielkim Muzeum Archeologicznym (wt.-sb. 8.30-15.00, nd. 9.30-14.30). Do ciekawszych eksponatów należą kamienne noże, jakie wręczano młodym Spartanom, którzy z kolei ofiarowywali je w świątyni Artemidzie.
